Πέρασαν ἀκριβῶς ὀγδόντα τέσσερα χρόνια ἀπό ἐκείνη τήν ἡμέρα πού ἔμελλε νά ἀποτελέσει μιά ἀπό τίς κορυφαῖες στιγμές τῆς διαχρονικῆς πορείας τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους.

Ξημέρωσε ἱστορική - γεμάτη ἀπό ἀντιφατικούς οἰωνούς καί ἀμφίσημα προμηνύματα - γιά τήν πατρίδα μας καί γιά τούς Ἕλληνες. Ξημέρωσε ἡ ἡμέρα τοῦ «ΟΧΙ», μέ δύο ἐντελῶς ἀντίθετα καί ἐμβληματικά χαρακτηριστικά. Ἀπό τή μιά, σάν νά τήν ὁριοθετοῦσε κάτι πού ἔμοιαζε μ’ ἕναν κατάμαυρο καί τρομακτικό ὁρίζοντα, πού τόν διέσχιζαν, θαρρεῖς, κάτι κατακόκκινα αἱμάτινα ποτάμια, ξεκινώντας ἀπό μιά πηγή πού εἶχε τό ὄνομα «πόλεμος». Ἀπό τήν ἄλλη, ὅμως, αὐτή ἡ μέρα, φεγγοβολοῦσε κι ἔλαμπε μ’ ἐκεῖνο τό ἀπερίγραπτο καί θαυμαστό φῶς, πού πλημμύριζε τά πάντα, καθώς ξεχυνόταν ἀπό τό χαμόγελο τῶν στρατευμένων παιδιῶν μας, πού ξεκινοῦσαν τραγουδώντας γιά τό μέτωπο. Τί ἀσύλληπτη ἀντίφαση! Ἀναλογίζομαι πώς, μέσα σ’ ἐκεῖνο τό «ΟΧΙ», πού ἀπάντησε ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς στό τελεσίγραφο τοῦ Ἰταλοῦ πρέσβη, τό ὁποῖο, στή συνέχεια, τό ἐπικρότησε μέ ὅλη του τήν ψυχή, σύσσωμος ὁ ἑλληνικός λαός, ὑπάρχουν πολλά ἐπί μέρους «ΟΧΙ». Ὅμως, ὑπάρχουν καί πολλά ἀντίστοιχα «ΝΑΙ», τά ὁποῖα δομοῦν τίς γενικότερες ἀμφισημίες καί ἀντιφάσεις πού προανέφερα, ἐνῶ, συγχρόνως, στοιχειοθετοῦν καί οὐσιαστικές δοκιμασίες τῆς λογικῆς. Ἡ μικρή Ἑλλάδα καί οἱ λίγοι Ἕλληνες, ἀντίθετα πρός ἄλλες μεγάλες καί πολυπληθεῖς χῶρες, ἀντιστάθηκε στόν πανίσχυρο ἐπιτιθέμενο αἱμοσταγῆ γίγαντα, πού πίστευε πώς ἡ κατάκτηση τῆς πατρίδας μας θά ἦταν ἕνας στρατιωτικός περίπατος. Γιατί; Μέ ποιές καταβολές, μέ ποιό ψυχικό ὑπόβαθρο καί μέ ποιά ἀκατάβλητη παρόρμηση; Ἄς προσπαθήσουμε νά κάνουμε μιά σύντομη σχετική ἰχνηλάτηση.

Οἱ Ἕλληνες στίς 28 Ὀκτωβρίου τοῦ 1940 εἶπαν: ΟΧΙ στήν ταπεινωτική παραίτηση ἀπό τά προαιώνια κληροδοτήματα τῆς Ἱστορίας τους. ΟΧΙ στή διαγραφή τοῦ ἀνεξίτηλου «Μολών λαβέ». ΟΧΙ στήν ὀρθολογική καί μονοσήμαντη ἀποδοχή τῆς ἀνισότητας τῶν στρατιωτικῶν δυνάμεων. ΟΧΙ στήν ἀναξιοπρεπῆ δειλία. ΟΧΙ στήν ἀποδοχή τῆς σκλαβιᾶς. ΟΧΙ στό προαιώνιο δηλητήριο τοῦ διχασμοῦ.  Συγχρόνως, ὅμως, μέ ὅλα αὐτά τά ΟΧΙ, εἶπαν καί τό ἐμβληματικό ΝΑΙ στόν «ὑπέρ πάντων ἀγῶνα». Μέσα στή λέξη «πάντων», εἶχαν ὁριοθετηθεῖ –ἀβίαστα– ἀπό τούς Ἕλληνες κάποιες ἔννοιες ὑπέροχες καί ἱερές ἔννοιες, πού στοιχειοθετοῦν διαχρονικές καί ἀκατάβλητες ἀξίες.Σ’ αὐτές εἶπαν, τότε, τά μύχια καί θαυματουργά ΝΑΙ: ΝΑΙ στήν ἀγάπη πρός τήν πατρίδα. ΝΑΙ στήν προτροπή «αἰέν ἀριστεύειν». ΝΑΙ στόν ἀγῶνα τόν καλό γιά τό ἰδανικό τῆς ἐλευθερίας, τῆς πνευματικῆς καί πολιτικῆς ἐλευθερίας, αὐτῆς πού στηρίζεται στήν ἀρετή. ΝΑΙ στήν Πίστη πρός τήν ἄχραντη προστασία τῆς Παναγίας μας. ΝΑΙ στήν εὐθύνη ἀπέναντι στίς προδιαγραφές πού ἐνυπάρχουν μέσα στήν ἔννοια τῆς ἄυλης τιμῆς καί τῆς θυσίας ὑπέρ ἑνός ἱεροῦ σκοποῦ. Μέ αὐτά τά ΟΧΙ καί τά ΝΑΙ δομήθηκε τό βιωμένο φρόνημα ἐκείνης τῆς ἡρωικῆς γενιᾶς τοῦ 1940, τῶν παππούδων καί τῶν πατεράδων μας. Αὐτό τό φρόνημα τούς ἔκανε ἀτρόμητους μαχητές, μέ ἀδιαμφισβήτητη ἀναγνώριση ἀπό ἔθνη μέ μεγάλα ὀνόματα καί πολυάριθμους στρατούς πού, ὅμως, εἶχαν ὑποχωρήσει στή βία.

Στόν ἀπόηχο ὅλων αὐτῶν, στοχάζομαι πώς ἡ ἐπέτειος τοῦ ΟΧΙ δέν πρέπει νά εἶναι εὐκαιρία γιά πανηγυρισμούς, ἀλλά μέρα μνήμης, τιμῆς, αὐτογνωσίας καί προσευχῆς. Μ ν ή μ η καί τ ι μ ή γιά ἐκεῖνα τά ἡρωικά παιδιά πού πότισαν μέ τό αἷμα τους τά βουνά τῆς Ἀλβανίας, ὅπου βρίσκονται ἀκόμα σκορπισμένα τά τιμημένα ὀστᾶ τους. Α ὐ τ ο γ ν ω σ ί α γιά μιά μύχια καί εἰλικρινῆ ἀπάντηση σέ κάποια καταλυτικά ἐρωτήματα πού, ἴσως, ὁριοθετοῦν οἱ σκιές πού τριγυρίζουν στήν Πίνδο: «Συναισθανόμαστε στ’ ἀλήθεια τό μεγαλεῖο τῆς 28ης Ὀκτωβρίου;» Κι ἀκόμα, «εἴμαστε σήμερα ἄξιοι νά τιμοῦμε τή μνήμη ἐκείνων τῶν ἡρώων, ἔχοντας κάνει οὐσιαστική πράξη ζωῆς τά ΟΧΙ καί τά ΝΑΙ πού αὐτοί μᾶς κληροδότησαν μέ τήν αἱμάτινη ὑπογραφή τους;»

Π ρ ο σ ε υ χ ή γιά βοήθεια καί φώτιση, ὥστε νά ἀποφασίσουμε καί νά ἀξιωθοῦμε, μέσα ἀπό τήν Παιδεία καί τήν ἀγωγή, ἀλλά καί μέ τήν ἀτομική συμπεριφορά τοῦ καθενός καί τῆς κάθε μίας ἀπό ἐμᾶς, μέ ζωντανά παραδείγματα καί μέ τιμημένα πρότυπα, νά ἐμπνεύσουμε στή νεολαία μας ἕναν προσανατολισμό μέ ὡραῖα ἰδανικά καί μιά ὑπεύθυνη στάση ζωῆς, πού θά δικαιώνει τίς θυσίες ἐκείνων. Στούς δύσκολους καιρούς πού περνᾶμε - ὅπως καί σέ κάθε δύσκολη ἐποχή - ἡ πατρίδα μας, ἴσως, θά χρειαστεῖ καί πάλι ἄνδρες μέ ψυχή, πού νά πάλλεται ἀπό τήν ἀγάπη τους γι’ αὐτήν, καί θά θελήσουν, μέ κάθε τρόπο, μέ κάθε θυσία, νά ὑπερασπιστοῦν τήν τιμή καί τήν ἀξιοπρέπειά της.

ΜΕΡΟΠΗ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ὁμότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν