Στην ακτή του μαγευτικού Βοσπόρου, επάνω στους επτά σμαράγδινους λόφους, σε τοποθεσία θαυμαστή, πού την είχαν διαλέξει οι αρχαίοι Μεγαρείς άποικοι, για να κτίσουν το αρχαίο Βυζάντιο, εκεί οδήγησε ή Πρόνοια του Θεού τον αυτοκράτορα των Ρωμαίων Κωνσταντίνο τον Μέγα να ιδρύσει την νέα πρωτεύου­σα τής Αυτοκρατορίας του. Και ανήγειρε εκεί την Νέα Ρώμη, πού αργότερα πήρε το όνομά του και έγινε περιλάλητη και δοξα­σμένη όσο καμία άλλη πόλη, απ’ όσες είδε ό ήλιος, ή Βασιλεύ­ουσα τής Οικουμένης, ή πολυθρύλητη Κωνσταντινούπολη.

Μέσα στον μήνα Μάιο, τον κορυφαίο μήνα τής ανοίξεως, πού οι μεγάλες και φαιδρές ήμερες του μοιάζουν σαν μία συνεχής πανήγυρις των ανθέων και του φωτός, η Βασιλίς των πόλεων εόρταζε μερικές από τίς λαμπρότερες εορτές της. Και πρώτα απ’ όλα τα γενέθλιά της. Από το 330 μ.Χ., οπότε ό ιδρυτής της δόξασε τον Θεό με λαμπρές εορτές και ιερές λιτανείες, που κράτησαν σαράντα ήμερες, για τα εγκαίνιά της, καθιερώθηκε ετήσιος εορτασμός στις 11 Μαΐου. Ήταν μία χαρμόσυνη πανήγυρις, με την οποία ή Θεοσκέπαστος πόλις εξέφραζε την ευγνωμοσύνη της στον Ύψιστο για τίς νίκες και τους θριάμβους της και απέδιδε τα ευχαριστήρια στην Κυρία Θεοτόκο, την πολιούχο, για την θαυμαστή προστασία της.

Η θρησκεία του Ναζωραίου Ιησού κέρδισε την πρώτη θέση στην νέα πρωτεύουσα, αφ’ ότου ό Μέγας Κωνσταντίνος στήριξε στο αήττητο τρόπαιόν του Σταυρού τίς νίκες του. Γι’ αυτό θεμελίωσε στο πιο επίσημο και κεντρικό σημείο, πλάι στην Σύγκλητο, τον Ναό τής Αγίας του Θεού Σοφίας, πού πανηγύριζε στην εορτή τής Μεσοπεντηκοστής, μέσα στον Μάιο. Ή Θεία Σοφία, όπως ενσαρκώθηκε στο Θεανθρώπινο πρόσωπο του Σωτήρος Χρίστου, αποτελούσε και της Χριστιανικής Αυτοκρατορίας την ύψιστη πνευματική έκφραση, την πίστη και την λατρεία της. Και ή ιερή Πόλη, ή πασών των Πόλεων Άνασσα, με το λάβαρο του Χριστού υψωμένο, βασίλευσε επί χίλια εκατό έτη και φώτισε με το φως του Χριστιανικού πολιτισμού την Οικουμένη.

Ό Ναός τής Αγίας Σοφίας έγινε ή καρδιά τής απέραντης Χρι­στιανικής Αυτοκρατορίας, ή Μητρόπολη του κόσμου. Ξανακτίσθηκε ύστερα από πυρκαγιά από τον Θεοδόσιο τον Β' και για τρίτη φορά, από τον μεγαλεπήβολο Ιουστινιανό, τον 6ο αιώνα.Τότε ανηγέρθη ό περίτεχνος μέγας Ναός, το κορυφαίο μνημείο τής χριστιανικής τέχνης, σύμβολο του μεγαλείου τής Ρωμανίας, ό στέφανος τής δόξης, άλλα και του μαρτυρίου της. Πώς να ζωντανέψει σήμερα ή σκέψης μας τίς πανηγυρικές τελε­τές στην Μεγάλη Εκκλησία, στα χρόνια τής δόξης της; Και πώς να μετρηθούν οι ποταμοί των δακρύων πού έχουν χυθεί από τότε πού βέβηλοι κατακτητές την γύμνωσαν και την σύλησαν με πρωτοφανή βαρβαρότητα;

Μέσα στον Μάϊο ή πόλις του Μεγάλου Κωνσταντίνου τι­μούσε και την μνήμη του ιδρυτού της. Ό Ισαπόστολος Αυτοκράτωρ, εκείνος πού κατέπαυσε τους αιματηρούς διωγμούς κατά τής Εκκλησίας και προήγαγε τον Χριστιανισμό και αφιέρωσε την Πόλη του στην Μητέρα του Θεού, για να ευρίσκεται πάντοτε κάτω από την απροσμάχητη σκέπη Της. παρέδωσε εν ειρήνη το πνεύμα του στον ουράνιο Βασιλέα στις 21 Μαΐου του έτους 337. Ή περίλαμπρος Πόλις του, πού έμεινε στην Ιστορία με το όνομά του, δεν μπορούσε παρά να τιμά με ευγνωμοσύνη την μνήμη του.

Ακόμη στις 29 Μαΐου τιμούσε ή πόλη την μνήμη τής αγίας μάρτυρος Θεοδοσίας τής Κωνσταντινουπολιτίσσης. Ή σεμνή παρθενομάρτυς είχε χύσει το αίμα της στον καιρό τής εικονομαχίας, για να υπερασπισθεί την εικόνα του Κυρίου ‘Ιησού Χριστού, πού ήταν στημένη στην Χαλκή πύλη, όταν ηθέλησε να την γκρεμίσει, και να την καύση ό εικονομάχος Λέων Γ' ό Ίσαυρος. Αργότερα, όταν ό σάλος τής Εικονομαχίας έπαυσε, ύψωσαν λαμπρό Ναό στην άγια Μάρτυρα, που τον στόλιζαν με τριαντά­φυλλα την ημέρα τής μνήμης της.

Ό Μάϊος στόλιζε τίς εορτές τής Βασιλευούσης με τα άνθη του και μύρωνε τίς νίκες της με τίς ευωδίες του. Ποια άραγε μυστική και ανεξερεύνητη βουλή του Θεού είχε ορίσει στον ίδιο μήνα το βαρύ χρέος να στολίσει και την πολυθρήνητη πτώση της; Κωνσταντίνος ό Μέγας, ελέω Θεού αυτοκράτωρ των Ρωμαίων, ήταν ό Ιδρυτής της. Κωνσταντίνος ΙΑ' ό Παλαιολόγος, πιστός εν Χριστώ βασιλεύς και αυτοκράτωρ των Ρωμαίων. ήταν και εκείνος πού σήκωσε ηρωικά τον σταυρό τού μαρτυρίου της.

Είχαν περάσει περισσότερα από χίλια εκατό έτη αγώνων, θριάμβων, δόξης και μεγαλείου, αλλά και σκληρών δοκιμασιών και πόνων και κόπων πάνω από την περιλάλητη πολιτεία. Ένδεκα αιώνες έμεινε στην κορυφή τής κοσμικής ισχύος άλλα και τής πνευματικής ακτινοβολίας, σεβάσμια κιβωτός τής αμώμητης Ορθοδοξίας και τής Σοφίας του Θεού. Αντιμετώπισε επιδρομές αμέτρητων βαρβάρων και όλους τους νίκησε. άλλα δεν τους ταπείνωσε ούτε τους αφάνισε. Αντίθετα, τους μετέδωσε το φως της αληθινής πίστεως του Χριστού, τους παιδαγώγησε και τους έβαλε στόν δρόμο του πολιτισμού.Έδέχθηκε όλων τών ειδών τίς επιβουλές από εξωτερικούς ζηλόφθονους εχθρούς και από εσωτερικούς σκοτισμένους συνωμό­τες. Όμως έμεινε πάνω από όλα τα δολερά σχέδια του μίσους, του φθόνου, τής καταστροφής, αήττητη και θεοφρούρητη. Ώσπου έφθασε ή αποφράς ημέρα τής 29ης Μαΐου του 1453. Ορθός στάθηκε στις επάλξεις ό μαρτυρικός αυτοκράτωρ Κων­σταντίνος ό Παλαιολόγος, όταν σαν αιμοβόρος δράκων περιέσφιγγε την κουρασμένη πιά, ύστερα από τόσους ατέλειωτους αγώνες Πόλη ό άπιστος και αλλόφυλος εχθρός.

Αδύναμα και τα χιλιόχρονα τείχη, πού είχαν αντέξει σέ τόσες πολιορκίες, μπροστά στα νέα πυροβόλα του υπερήφανου σουλ­τάνου. Λιγοστοί και οι γενναιόφρονες φύλακες, μα αποφασισμένοι να αγωνισθούν μέχρι θανάτου. Και όλος ό κλήρος και ό λαός κάτω από τους θόλους των ιερών ναών, από την Μεγάλη Εκκλη­σία ως το πιο ταπεινό παρεκκλήσιο, έκανε λιτανείες και ύψωνε δεήσεις στον Κύριο του παντός να ελεήσει την Χριστιανοσύνη. Και στην Παντάνασσα να λυπηθεί την Πόλη της και τον λαό της.Από παντού υψώνεται μετά δακρύων το «Κύριε ελέησον». Αλαζονική έφθασε η πρόταση του Μωάμεθ στον Κωνσταντίνο, λίγο πριν από την τελική επίθεση, να του παραδώσει την πόλη ειρηνικά και να πάει όπου θέλει να ζήση με τους άρχοντες και τα υπάρχοντά του.

Γενναιόφρων και αντάξια τής μακραίωνης δόξης τής πόλεως και όλης τής Ελληνικής Ιστορίας ήταν ή απάντησης του Παλαιολόγου, όπως μάς την παρέδωσε ό ιστορικός Δούκας: «Ει βούλει συ, καθώς και οι πατέρες σου έζησαν, ειρηνικώς συν ημίν συνζήσαι και σω, τώ Θεώ χάρις... το δε την πόλιν σοι δούναι ούτε’ έμόν έστιν ούτε άλλου των κατοικούντων εν αυτή· κοινή γάρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως άποθανούμεν και ού φεισόμεθα τής ζωής ημών».

Ή τελευταία θεία Λειτουργία στην Μητρόπολη τής Αυτοκρα­τορίας, στην Αγία Σοφία, την Δευτέρα 28 Μαΐου, υπήρξε συγκλο­νιστική. Ό αυτοκράτωρ προσήλθε να κοινωνήσει ως ταπεινός απλός στρατιώτης. Δεν έφερε όπως άλλοτε οι βασιλείς το στέμμα και την πορφύρα. Σήκωνε στους ώμους του τον σταυρό τής θυσίας και τον πορφυρούν χιτώνα του μαρτυρίου. Την εσπέρα τής ιδίας ημέρας εκκάλεσε όλους τους προκρί­τους του στρατού, όπως περιγράφει στο χρονικό του ό Γεώργιος Φραντζής, και τους προσεφώνησε με λόγους βαρείς από αυταπάρνηση και συναίσθηση του χρέους. «Παρακαλώ υμάς ίνα στήτε ανδρείως και μετά γενναίας ψυχής ως πάντοτε έως του νυν εποιήσατε κατά των εχθρών τής πίστεως ημών. Παραδίδωμι δε υμίν την εκλαμπρότατη και περίφημο ταύτην πόλιν και πατρίδα ημών και βασιλεύουσαν τών πόλεων... Εάν διά τα εμά πλημ­μελήματα παραχωρήσει ό Θεός την νίκη τοις ασεβέσιν, υπέρ τής πίστεως ημών τής άγιας, ην ό Χριστός εν τω οικείω αίματι ημίν εδωρήσατο, κινδυνεύομεν· ό εστί κεφάλαιο πάντων... Ημείς πάσαν την ελπίδα εις την άμαχόν δόξαν του Θεού άνεθέμεθα...». Όταν έτελείωσε αυτήν την δημηγορία ό μαρτυρικός βασιλεύς, όλοι δακρυσμένοι έδωσαν ομόφωνα την ηρωική απάντηση: «Άποθάνωμεν υπέρ τής Χριστού πίστεως και τής πατριδός ημών».

Ησαν όλοι έτοιμοι για την θυσία, αποφασισμένοι από καιρό και θαρραλέοι. Με αυτό το ηρωικό φρόνημα βάδισαν πρός τον θάνατο. Όλοι. Από τον τραγικό αυτοκράτορα, πού αγωνισθεί είχε σκληρά μέχρι τέλους και έπεσε στην αιματόβρεχτη πύλη του Αγίου Ρωμανού, ήρωας μαζί και μάρτυς μέχρι τόν τελευταίο άνώνυμο ύπερασπιστή της πόλεως.Εκείνη την άνοιξιάτικη ημέρα τής 29ης Μαΐου του 1453, ή σπαρακτική κραυγή «εάλω ή Πόλις» αντήχησε σε όλη την Αυτοκρατορία. Την πήρε ό αντίλαλος και την έφερε μακριά σέ όλο τον κόσμο. Την πήραν οι ’Άγγελοι και την ανέβασαν μαζί με τον θρήνο του λαού ψηλά στον Θείο Θρόνο.

Και ή πιστή λαϊκή ψυχή ένιωσε και τον ουρανό να συμμετέχει στον πόνο της και το τραγούδησε στα δη­μοτικά της τραγούδια: «Ή Δέσποινα ταράχτηκε και δάκρυσαν οι εικόνες. Σώπασε κυρά-Δέσποινα και μην πολυδακρύζης· πάλι με χρόνους με καιρούς, πάλι δικά μας είναι». Είναι αξιοθαύμαστη αυτή ή ελπίδα, πού πήγασε αυθόρμητα μέσα από τον όλεθρο, την απελπισία και την οδύνη. Άνθος αμάραντος πίστεως και αντοχής τής φυλής, πού δεν μαρά­θηκε μέσα σέ όλα τα δεινά τής δουλείας. Αυτή έδωσε την δύναμη στο Γένος να βαδίσει στον Γολγοθά του απτόητο, να μη λυγίσει ποτέ, άλλα να περιμένει πάντοτε, και στις πιο αποτρόπαιες συμφορές, την μελλοντική του ανάσταση.

Η Βασιλεύουσα ήταν πάντοτε και παραμένει ένα σύμβολο. Ζει μέσα στις καρδιές μας. Σύμβολο φωτός πνευματικού, πού δεν πηγάζει εκ του κόσμου τούτου. Σύμβολο δόξης του Γένους και θυσίας. Σύμβολο τής ψυχής πού μένει αδούλωτη μπροστά στην βία, στην φθορά και στον θάνατο κι έτσι κερδίζει την πιο βαθιά, την πιο αληθινή ελευθερία.

Δ.