Τό ἔτος πού διανύουμε ἔχει ἕνα ξεχωριστό βάρος γιά τήν ἐθνική μας ἱστορική μνήμη, γιατί ἐφέτος οἱ πανέλληνες ἑορτάζουμε μαζί μέ τήν μεγάλη ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί τή συμπλήρωση διακοσίων χρόνων ἀπό τήν ἔναρξη τοῦ ἱεροῦ ἀγώνα γιά τήν ἀποτίναξη τοῦ Ὀθωμανικοῦ ζυγοῦ, ὕστερα ἀπό τέσσερις αἰῶνες σκληρῆς δουλείας. Ἕνας ὁλόκληρος λαός πού ἄντεξε τίς φοβερές δοκιμασίες τῆς Τουρκοκρατίας φυλασσόμενος ἀπό τή στοργική προστασία τῆς μητέρας καί Τροφοῦ, τῆς «Ἐθνοσώτειρας» Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας του, χάρη στά λεγόμενα προνόμια πού ὁ πανοῦργος πορθητής εἶχε ἐκχωρήσει ἀπό πολιτικό ὑπολογισμό στόν ἐθναρχοῦντα Πατριάρχη, κατάφερε νά διατηρήσει ἄσβεστο τό καντήλι τῆς ἐλπίδας γιά τή νεκρανάσταση τῆς πονεμένης καί ἀδούλωτης Ρωμιοσύνης.

Μέ συνείδηση προφητικῆς εὐθύνης ἡ μητέρα Ἐκκλησία στήριζε, ἐνθάρρυνε καί καθοδηγοῦσε τό χειμαζόμενο ποίμνιό της. Αὐτή ἦταν ἡ παιδαγωγός πού διαμόρφωσετή συλλογική συνείδηση τοῦ νεοελληνικοῦ ἔθνους καί τή διάθεση γιά ἀντίσταση. Μέ τά «κρυφά σχολειά» καί διδακτικά βιβλία τά λειτουργικά κείμενα ἔσωσε τούς ραγιάδες ἀπό τόν ἀπόλυτο ἀναλφαβητισμό. Ἐμβληματικές ἁγιασμένες μορφές τῆς περιόδου ἐκείνης, ὅπως ἡ ἁγία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία, ὁ ἅγιος τῶν σκλάβων ὁ Πατροκοσμᾶς ὁ Αἰτωλός καί πολλοί ἄλλοι, ὑπῆρξαν οἱ μεγάλοι εὐεργέτες τῶν φτωχῶν, ἐμψυχωτές τῶν ἀπελπισμένων, φωτεινά ὁρόσημα στή γενικευμένη σκοτία, διδάσκαλοι καί ὁδηγοί τῶν πλανωμένων πλάι στήν διαρκῆ ἔνοπλη ἀντίσταση τῶν κλεφταρματολῶν ἔχουμε καί τήν ἄοπλη ἀντίσταση τῶν νεομαρτύρων τούς ὁποίους μέ θάρρος ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης πρόβαλλε ὡς ὑποδείγματα στό «Νέο Μαρτυρολόγιο» του πού ἐκδόθηκε στή Βενετία τό 1799.

Μέσα στόν ὑπόδουλο ἑλληνισμό ἡ μεταφυσική προοπτική τῶν νεομαρτύρων καί ἡ ἀγωνιστική προοπτική τῶν κλεφταρματολῶν ἔδωσαν τόν τόνο στήν προσπάθεια γιά τήν ἀναγέννηση τοῦ Γένους. Ὅταν ἔφθασε τό πλήρωμα τοῦ ἱστορικοῦ χρόνου μέ τή σημαία τοῦ Σταυροῦ ἕνας λαός ξεκίνησε μέ μία ψυχή τόν ἀγώνα, τήν ἁγιασμένη καί εὐλογημένη Ἐπανάσταση, ὅπως τή χαρακτηρίζει ὁ Φώτης Κόντογλου, μιά ἐπανάσταση «γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία καί τῆς πατρίδος τήν ἐλευθερία». Σέ ὅλη τή διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας τά μοναστήρια ἀναδείχθηκαν ὄχι μόνο πνευματικά κέντρα, ἀλλά καί «κάστρα» καί ὁρμητήρια τῶν ὑποδούλων ρωμηῶν ἐναντίον τῶν Τούρκων κατακτητῶν. Ἔτσι καί ὅλες οἱ Ἱερές Μονές τῆς Βοιωτικῆς Ἐκκλησίας συνέβαλαν τά μέγιστα στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Ἀναφέρουμε, λοιπόν, ἐνδεικτικά παρακάτω κάποιες ἀπό αὐτές.

Στό ἱστορικό βασιλομονάστηρο τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ πρωτάναψε ἡ φλόγα τῆς ἐπανάστασης τήν 27η Μαρτίου 1821 μέ ἐπικεφαλής τόν ἡρωϊκό Σαλώνων Ἠσαΐα, τόν Ἀθανάσιο Διάκο καί τόν ἀπεσταλμένο τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας Ἀθανάσιο Ζαρείφη. Στό Καθολικό τῆς Μονῆς τελέσθηκε ἐπίσημη δοξολογία, εὐλογήθηκαν τά ὅπλα καί οἱ σημαῖες καί ὅλοι, κλῆρος καί πιστός λαός, ὅρμησαν στόν ἀγώνα. Ὁ Διάκος ξεκίνησε νά ἀπελευθερώσει τή Λιβαδειά, ὁ Ἠσαΐας Σαλώνων κατευθύνθηκε πρός τή Λοκρίδα καί Δωρίδα, ὅπου ἔπεσε ἡρωϊκά λίγο ἀργότερα στή μάχη τῆς Χαλκωμάτας, ἐνῶ ἑκατό ὁσιολουκαΐτες πατέρες μαζί μέ ἐξεγερμένους χωρικούς συνέλαβαν τόν τοῦρκο ἀστυνόμο τοῦ γειτονικοῦ Διστόμου μέ ὅλη τή φρουρά του, τούς ὁποίους ἀντάλλαξαν μέ τούς ὁμήρους πού εἶχαν οἱ Τούρκοι στό Κάστρο τῆς Λιβαδειᾶς. Σύμφωνα μέ γραπτές μαρτυρίες ἡ Μονή τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ προμήθευε μέ τρόφιμα καί ἐφόδια τούς ὁπλαρχηγούς Διάκο, Ἀνδροῦτσο, Τζαβέλλα, Γκούρα, Καραϊσκάκη κ.ἄ. . Τό μοναστήρι τῆς Ἱερουσαλήμ κοντά στή Δαύλεια προσέφερε πρόθυμα ὅλα τά εἰσοδήματά του γιά τόν ἀγώνα καί τήν ἐπιβίωση τῶν ἀγωνιστῶν. Σημαντική εἶναι ἡ συμβολή του στήν ἔκβαση τῆς μάχης τῆς Ἀράχωβας μέ μήνυμα πρός τόν ἀρχιστράτηγο Γ. Καραϊσκάκη.

Ἡ Μονή Λυκούρεση ἔγινε θρύλος σάν τό ὁρμητήριο τοῦ ἀετοῦ τῆς Ρούμελης Ἀθανασίου Διάκου, ἐνῶ ἡ Μακαριώτισσα κοντά στή Δομβραίνα καί ἡ Μονή Σκριποῦ στόν Ὀρχομενό πυρπολήθηκαν ἐκδικητικά ἀπό τούς τουρκαλβανίτες τοῦ Μουσταφάμπεη τό 1826 καί σφαγιάστηκαν οἱ μοναχοί. Ἀξίζει νά ἐπισημανθεῖ μιά ἱστορική λεπτομέρεια μέ ἐξαιρετικό συμβολισμό. Ἄν ὁ ἀπελευθερωτικός ἀγώνας ξεκίνησε ἀπό τή Μονή τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ, τελείωσε καί πάλι σέ μοναστήρι. Στή Μονή Ἁγίου Νικολάου Βρασταμίτας (σημερινός Ὑψηλάντης) ὁ Δημήτριος Ὑψηλάντης τήν 28η Αὐγούστου 1829 ἐγκατέστησε τό ἀρχηγεῖο του καί ἀπό ἐκεῖ διεύθυνε τίς πολεμικές ἐπιχειρήσεις τῆς μάχης τῆς Πέτρας, τῆς τελευταίας μάχης, τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης. Στό χῶρο αὐτῆς τῆς Μονῆς τήν 13η Σεπτεμβρίου 1829 ὑπεγράφη ἡ συνθηκολόγηση καί παράδοση τῶν Τούρκων.

Ἔτσι ἐπιβεβαιώνεται ἔμπρακτα ἡ μαρτυρία τοῦ εὐσεβέστατου στρατηγοῦ Μακρυγιάννη γιά τήν τεράστια προσφορά τῆς Ἐκκλησίας καί εἰδικά τῶν Μονῶν στόν ἀγώνα: «Τά μοναστήρια ἦταν τά πρῶτα προπύργια τῆς ἐπανάστασής μας. Οἱ περισσότεροι καλόγεροι σκοτώθηκαν στόν ἀγώνα». Ἀλλά καί ὁ συνιδρυτής τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας Ἐμμανουήλ Ξάνθος ἀπερίφραστα ὁμολογεῖ: «Τήν ἐπανάστασιν ἐκίνησαν καί ἐνεψύχωσαν οἱ Κληρικοί ἄνευ τῶν ὁποίων ὁ λαός δέν ἤθελε κινηθεῖ». Εἶναι κρίμα ὅτι σήμερα πού διαδίδονται καί σέ μερικές περιπτώσεις κυριαρχούν οἱ μοντέρνες θεωρίες τῆς ἐκκοσμίκευσης καί τῆς σχολῆς ἀναθεώρησης τῆς ἱστορίας καί τοῦ ἐθνομηδενισμοῦ, ἡ συμβολή τῆς Ἐκκλησίας ὑποβαθμίζεται καί ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση ἑρμηνεύεται σάν ἀποτέλεσμα τῶν ἱδεῶν τοῦ εὐρωπαϊκοῦ διαφωτισμοῦ στόν ἀπόηχο τῆς Γαλλικῆς ἐπανάστασης.

Ἡ ἱστορική πραγματικότητα διαψεύδει, ὅμως, τή θεώρηση αὐτή. Χωρίς τήν Ὀρθοδοξία τό Γένος μας θά ἦταν χωρίς ψυχή καί χωρίς τήν Ἐκκλησία ἡ Ἐπανάσταση θά ἦταν ἀδύνατη. Στίς μέρες μας μέ τόσα νέα προβλήματα καί προκλήσεις, τό πνεῦμα καί οἱ θεολογικές προϋποθέσεις τοῦ 1821 ἀποκτοῦν ξεχωριστή βαρύτητα καί πρέπει νά μᾶς ἐμπνέουν. Ἐπίκαιρη εἶναι, μάλιστα καί ἡ παρακίνηση τοῦ δεύτερου ἐθνικοῦ μας ποιητή Κωστή Παλαμᾶ: «Μεθύστε με τ’ ἀθάνατο κρασί τοῦ ‘21», ἀφοῦ στή σκλαβωμένη Ἑλλάδα συνυπήρχαν ὁ ἡρωισμός καί ἡ δύναμη τῆς πίστης στόν ἀληθινό Θεό. Σήμερα ἡ Ἑλλάδα ζεῖ καί πάλι δύσκολες ὧρες ἐξ αἰτίας τῆς ποικιλόμορφης κρίσης καί τῆς σοβούσης πανδημίας. Παντοῦ κυριαρχοῦν ἀγωνία, ἀβεβαιότητα, προβλήματα καί πολλές φορές ἀνθρώπινες τραγωδίες. Ἄν ξαναβροῦμε τήν πίστη στόν Παντοδύναμο Θεό πού ἔγινε γιά χάρη μας ταπεινός ἄνθρωπος, τότε θά ξαναβροῦμε τό παράδοξο τῆς ἐλπίδας, θά βροῦμε τή δύναμη νά ἀντιμετωπίσουμε μέ ἀγάπη, συνοχή καί ἀλληλεγγύη τίς πρωτόγνωρες δυσκολίες. Ἔτσι καί μόνον ἔτσι μπορεῖ νά ζήσουμε καί πάλι ἕνα θαῦμα!

Ἔτη πολλά εὐλογημένα, αἰσιόδοξα, καρποφόρα καί σωτήρια.

Μετ’ εὐχῶν και ἀγάπης

Ο ΘΗΒΩΝ ΚΑΙ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ