«Σχολεῖο σημαίνει δάσκαλος» Γ. Μπαμπινιώτης

Τό καλοκαίρι μᾶς ἀποχαιρετᾶ κι ἀνοίγουν, σέ λίγο, οἱ πόρτες τῶν Σχολείων. Τῶν ἱερῶν χώρων, ὅπου διαμορφώνεται καί σμιλεύεται ὅ,τι πιό πολύτιμο ὑπάρχει στή ζωή μας καί προδικάζει τό μέλλον: ἡ ψυχή, ἡ προσωπικότητα καί τό γενικότερο φρόνημα τῶν παιδιῶν μας. Μέσα σ’ αὐτούς τούς χώρους, εἴτε τό συνειδητοποιοῦμε, εἴτε ὄχι, γίνεται συνεχῶς μιά οὐσιαστική μετάγγιση. Ἄυλη μέν, ἀλλά καίρια γιά τή ζωή τοῦ μεταγγιζόμενου, σχεδόν ἐξ ἴσου καίρια μέ τήν ἄλλη, τήν ἰατρική μετάγγιση τοῦ αἵματος. Εἶναι αὐτή πού ὀνομάζουμε «Παιδεία». Ἐπειδή, ἀναντικατάστατοι λειτουργοί καί ἰθύνοντες - στήν ὑπηρεσία αὐτῆς τῆς ἄυλης μεταγγίσεως - εἶναι οἱ δάσκαλοι, θεώρησα σκόπιμο νά καταγράψω κάποιες σκέψεις πού τούς ἀφοροῦν καί, ἐνδεχομένως, νά εἶναι καί χρήσιμες. Εἶναι σκέψεις πού ἐπιχειροῦν νά ἀπαντήσουν στό ἐρώτημα: «Ποιά στοιχεῖα κάνουν ἕναν ἐκπαιδευτικό νά μετουσιώνεται σέ ἀληθινό Δάσκαλο»;   Εἶναι βέβαιο ὅτι τά στοιχεῖα αὐτά εἶναι πολλά, ἀλληλοσυνδεόμενα καί ἀλληλοϋποστηριζόμενα. Ὅμως, πιστεύω ὅτι, τό πρῶτο, τό ἐντελῶς ἀπαραίτητο καί ἀναντικατάστατο, εἶναι ἡ ἀγάπη. Μιά διπλῆ ἀγάπη πού ἀφορᾶ: Πρῶτον, τό ἴδιο τό ἀντικείμενο τῆς ἐκπαιδευτικῆς ἐνασχόλησης καί, δεύτερον τά παιδιά. Αὐτά πού θά γίνουν οἱ ἀποδέκτες τῶν ὅσων ὁ δάσκαλος θά θελήσει νά προσφέρει. Τό ρητό πού σημειώνει ὅτι «μόνο ὅ,τι ἀγαπᾶς θέλεις νά τό κάνεις καλά καί προσπαθεῖς νά τό κάνεις συνεχῶς καλύτερα» - καί ἰσχύει σχεδόν γιά κάθε ἐνασχόληση τοῦ ἀνθρώπου - εἶναι θεμελιῶδες στόν τομέα τῆς ἐκπαίδευσης. Ὅπως, ἐξ ἴσου θεμελιώδης, εἶναι καί ἡ προϋπόθεση τῆς ὑπάρξεως, ἀπό μέρους τοῦ δασκάλου, μιᾶς ἀληθινῆς καί ἐνσυνείδητης συμ-πάθειας καί μιᾶς πηγαίας πρόθεσης γιά κατανόηση τοῦ ψυχικοῦ κόσμου καί τῶν προβλημάτων τῶν παιδιῶν πού ἔχει ἀπέναντί του. Γνωρίζω καλά ὅτι εἶναι ἀδύνατον νά χωρέσουν σέ λίγες λέξεις ὅλα ὅσα συγκροτοῦν τήν ἔννοια καί τό περιεχόμενο τῆς ἀγάπης τοῦ δασκάλου πρός τούς μαθητές του. Ὅμως, ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅτι ἡ διαίσθηση τῶν παιδιῶν εἶναι, συχνά, ὁ πιό ἀλάνθαστος κριτής τῆς ὑπάρξεως ἤ ὄχι, αὐτῆς τῆς ἀγάπης.

Ἐκτός ὅμως, ἀπό αὐτή τή θεμελιώδηἐπαναλαμβάνω - προϋπόθεση, θά ἐπισημάνω δύο μόνο ἀπό τά ἄλλα σημαντικά στοιχεῖα, ἀρχίζοντας ἀπό τήν «ὑπομονή». Διότι, ὁτιδήποτε ἀξίζει νά μαθευτεῖ, ἀπαιτεῖ χρόνο, γιά νά διδαχθεῖ καί χρόνο, γιά νά γίνει γνώση. Ἡ ἀληθινή διδασκαλία δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ προσφορά ἑνός συνόλου πληροφοριῶν. Εἶναι, στήν οὐσία, μιά μεταστροφή καί μιά νέα πρόσληψη γιά τό μυαλό τοῦ ἐκπαιδευομένου. Αὐτή ἡ ἀλλαγή ἀπαιτεῖ χρόνο, γιά νά ὁλοκληρωθεῖ καί, κατά συνέπεια, θά πρέπει νά σχεδιαστεῖ μέ προσοχή καί νά μπεῖ σέ ἐφαρμογή μέ ὑπομονή, μέ ἀργούς ρυθμούς καί μέ ἐπαρκεῖς ἐπαναλήψεις, πού θά διανθίζονται μέ κάποια ποικιλία. Συνειρμικά, θυμᾶμαι κάτι ἀπό τήν ἀξέχαστη φιλόλογό μας στό Ἀβερώφειο Γυμνάσιο, στήν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου. Ὅταν ἔβλεπε ὅτι εἴχαμε κουραστεῖ ἀπό τήν ἀνάλυση ἑνός δύσκολου κειμένου, συνήθιζε νά μᾶς λέει: «Τώρα εἶναι ὥρα νά... παίξουμε». Καί τό «παιχνίδι» ἦταν καί πάλι κάτι σχετικό μέ τή γλωσσική μας κατάρτιση. Π.χ. μᾶς ρωτοῦσε: -Πόσες λέξεις μπορεῖτε νά μοῦ βρεῖτε πού νά ἀρχίζουν μέ την πρόθεση «ὑπό» ἤ πού νά ἔχουν τρία ἠ τέσσερα σύμφωνα στήν σειρά; Τότε ἡ ἀτμόσφαιρα στήν τάξη ἄλλαζε. Κάποια... σαρδάμ, ἀστειάκια καί γέλια μᾶς χαλάρωναν γιά λίγο, καί ξαναγυρίζαμε μέ νέα διάθεση στό δύσκολο κείμενο.

Ἕνα δεύτερο στοιχεῖο πού, χωρίς ἀμφιβολία, κάνει τή διδασκαλία πιό ἀποτελεσματική εἶναι ἡ «σαφήνεια». Ὁτιδήποτε κι ἄν διδάσκει κάποιος, πρέπει νά τό καθιστᾶ σαφές. Πρέπει νά τόν ἀπασχολεῖ ὄχι τό τί γνωρίζει αὐτός, ἀλλά τό τί δέν γνωρίζουν αὐτοί τούς ὁποίους διδάσκει. Ὄχι τό τί δυσκολεύει αὐτόν, ἀλλά τί θά δυσκολέψει τούς μαθητές του. Πρέπει νά εἶναι σίγουρος ὅτι αὐτοί στούς ὁποίους ἀπευθύνεται, κατανοοῦν τίς λέξεις πού χρησιμοποιεῖ. Μιά δυσνόητη φράση, ἕνα παράξενο ρῆμα, μιά πρωτόγνωρη ἀφηρημένη λέξη, μπορεῖ νά θαμπώσει ὅλη τήν παρουσίαση ἑνός νοήματος. Γι’ αὐτό, ὁ καλός δάσκαλος συνηθίζει νά χρησιμοποιεῖ παρομοιώσεις, παραδείγματα καί περιγραφικές εἰκόνες. Ἄς θυμηθοῦμε μόνο τίς ὑπέροχες παραβολές τοῦ Μεγάλου μας Δασκάλου, τοῦ Χριστοῦ μας. Τέλος, εἶναι πολύ σημαντικό καί βοηθητικό τό νά θέλει ὁ δάσκαλος - μέ ἐρωτήσεις, διάλογο καί σχετική συζήτηση - νά διαπιστώνει τό πόσο κατανοητός ἔγινε σ’ αὐτά πού προσπάθησε νά διδάξει.

Οἱ δάσκαλοι ὑπηρετοῦν μιά ἀποστολή καί ἐπιτελοῦν ἕνα δύσκολο καί ἀπαιτητικό λειτούργημα. Ἰδιαιτέρως δέ, ὅσοι, στούς καιρούς μας, θέλουν καί προσπαθοῦν νά ἐμπλουτίσουν τίς γνώσεις πού προσφέρουν στά παιδιά μας, μέ τά νάματα μιᾶς οὐσιαστικῆς Παιδείας, μέ τίς διαχρονικές καί ἀκατάλυτες ἀρχές καί ἀξίες τῆς Ἑλληνοχριστιανικῆς μας Πίστης. Αὐτές θά ἀποτελέσουν γι’ αὐτά τά παιδιά μιά πολύτιμη, ἰσόβια κιβωτό. Σ’ αὐτούς τούς δασκάλους ἀξίζει νά ἐκφράζουμε τήν εὐγνωμοσύνη μας. Ἄς εἶναι, λοιπόν, γιά τούς δασκάλους μας, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, Καλή κι Εὐλογημένη ἡ νέα σχολική χρονιά. Κι ἄς σημειώσουν κάπου τή σοφή ρήση πού λέει: « Ἕνας δάσκαλος μπορεῖ νά ἐπηρεάσει τήν αἰωνιότητα. Γιατί κανείς δέν μπορεῖ νά ξέρει ποῦ σταματᾶ ἡ ἐπίδρασή του».

Μερόπη Ν. Σπυροπούλου,

Ὁμότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν